رضا مومن زاده*
موضوع تحویل سامانه پدافندی اس۳۰۰ از سوی روسیه به ایران مجددا به یکی از اخبار مهم رسانه ها تبدیل شده است و به تبع آن، اذهان کارشناسان و تحلیل گران را متوجه خود ساخته است.
دلیل آنکه هرگونه اظهارنظر و موضعگیری رسمی و غیر رسمی در مورد سرنوشت قرارداد سامانه پدافندی اس ۳۰۰ به صورت فوری در صدر اخبار و گزارش های رسانه ای بازتاب پیدا می کند را باید در اهمیت و ارزش استراتژیک این قرارداد در کیفیت روابط ایران و روسیه از یک سو و تأثیرگذاری آن بر وضعیت سامانه دفاع هوایی ایران در قبال تهدیدات احتمالی آینده جستجو کرد.
اخیرا برخی منابع رسانه ای به نقل از مقامات مسکو از آغاز تحویل نخستین سامانه اس۳۰۰ توسط روسیه به ایران طی چند روز آینده خبر داده اند.
در تازه ترین موضعگیری ها در این خصوص، دیمیتری راگوزین معاون نخست وزیر روسیه اعلام کرده است، از نگاه مسکو هیچگونه مانعی برای تحویل اس ۳۰۰ به ایران وجود ندارد. همچنین یک مقام مسئول در وزارت خارجه روسیه رسما اعلام کرده است تحویل نخستین سامانه اس۳۰۰ در روزهای آینده آغاز خواهد شد. در عین حال، تاکنون هیچ مقام مسئول از ایران در این باره سخنی نگفته است.
بدون تردید، روابط ایران و روسیه طی سالهای اخیر به دلایل مختلف و تحت تاثیر اراده سیاسی پایتخت های دو کشور وارد مرحله جدیدی شده که گاه برخی کارشناسان وضعیت جدید روابط دو کشور را در سطح راهبردی مورد ارزیابی قرار می دهند.
بنابراین به نظر می رسد در پرتوی این تحول، فرصت های قابل توجهی برای توسعه و تقویت همکاری های نظامی دو کشور ایجاد شده است.
البته در سابقه قرارداد اس۳۰۰ نقاط بعضا تاریک و مبهمی مشاهده می شود.
ایران و روسیه در حالی که در سال ۲۰۰۷ میلادی قرارداد خرید ۵ سامانه اس۳۰۰ منعقد کردند، طرف روس در سال ۲۰۱۰ میلادی به بهانه تحریم های بین المللی، از اجرای آن سر باز زد. پس از آن طرف ایرانی موضوع اس۳۰۰ را تا حد زیادی مبنای صداقت روسیه برای روابط دو کشور قلمداد کرد و در عین حال، تا مرحله پیگیری حقوقی و شکایت از روسیه نزد مراجع بین المللی در این قضیه پیش رفت.
بالاخره ولادیمیر پوتین در آوریل ۲۰۱۵ میلادی ممنوعیت فروش اس ۳۰۰ به ایران را لغو کرد و از آن تاریخ تاکنون در ملاقات ها و سفرهای مقامات عالیرتبه سیاسی و نظامی دوکشور، چگونگی اجرای مراحل تحویل این سامانه مورد بحث بوده است.
اما داستان کوتاه اس۳۰۰ که در فوق به صورت بسیار خلاصه و بدون ورود به جزئیات آن بازخوانی شد از یک سو و بازتاب های آن تحت تاثیر مواضع جدید روسیه مبنی بر تحویل اس۳۰۰ طی چند روز آینده حاوی چند نکته آموزنده است که باید تحت عنوان درس های بلند از آن یاد کرد:
۱-قرارداد اس۳۰۰ بخش مهمی از تاریخ همکاری‌های نظامی و استراتژیک ایران و روسیه محسوب می شود. در واقع، عقد این قرارداد نشانه ای محکم برای بالا بودن سطح اعتماد و همکاری های نظامی میان دو کشور است.
۲-بخش زیادی از مشکلات و چالش های اجرای این قرارداد عبارتند از:
الف-نظام فنی و حقوقی حاکم بر ساختار نظامی روسیه
ب-تمایل روسیه به بهره برداری های سیاسی و تبلیغاتی از این موضوع در روابط دوجانبه و بین المللی
ج-ضعف های اجرایی و هماهنگی های داخل ایران
۳-داستان اس۳۰۰ تاکنون تاثیرات روانی و سیاسی منفی بر روابط ایران و روسیه از یک سو، و نوع نگاه ایران به روسیه از سوی دیگر داشته است.
۴-در حال حاضر نیز ارائه تحلیل هایی با محتوای «ذوق زدگی» و یا «نا امیدانه» هر دو به یک میزان مانع از یادگیری و کسب تجربه از داستان اس ۳۰۰ خواهد شد.
۵-فارغ از اینکه در اختیارگیری اس۳۰۰ تا چه میزان توانایی های دفاعی و استراتژیک ایران را افزایش خواهد داد، به نظر می رسد در نگاه روسیه به این مساله جنبه های سیاسی و روانی بسیار پر رنگ بوده و هست.
۶-نتیجه آنکه روز اجرای تحویل اس۳۰۰ و اعلام رسمی و تأیید آن از سوی مسئولین ایران و روسیه هر زمان که باشد، به نظر می رسد آینده قدرت ملی و بین المللی ایران و چگونگی تأمین منافع ملی در تنظیم روابط استراتژیک با دیگر کشورها و قدرت ها در گرو مطالعه و کنکاش دقیق اینگونه داستان هاست.
کارشناس مسائل سیاسی و بین المللی
